نگهبانان آسمان در برج مراقبت فرودگاه مشهد

آن زمان که سن و سال کمتری داشتیم، کافی بود صدای غرش یک هواپیما که انگار داشت آسمان را خط و خراش می‌انداخت، بالای سرمان بشنویم تا بلافاصله یک دست را سایه بان صورتمان کنیم و انگشت اشاره دست دیگر را به سمتش نشانه بگیریم، بعد همین طور که «هواپیما، هواپیما» راه می‌انداختیم، برایش دست تکان می‌دادیم به خیال اینکه حتما از آن بالا هم یک نفر دارد ما را می‌بیند و برایمان دستی تکان می‌دهد.

مطلب مرتبط آموزشی فنون پرواز در فرودگاه مشهد

اما حالا از اینجایی که ما ایستاده‌ایم، این هواپیما‌ها هستند که زیر پایمان قرار دارند، نه یکی که دست کم ۷ هواپیما زیر پایمان پارک شده است. اینجا، برج حدود چهل متری مراقبت پرواز فرودگاه بین المللی شهید هاشمی نژاد مشهد است و ما و «کنترلر‌های برج» از داخل این حجم شیشه‌ای هواپیما‌هایی که پس از عبور از روی یک خط باریک زرد، اوج می‌گیرند و به دل آسمان می‌روند یا به تازگی روی زمین آرام گرفته‌اند را با نگاه دنبال می‌کنیم. البته ما با نگاهی آمیخته با هیجان و کنترلر‌ها با نگاهی مسئولانه.

۷ دسامبر (۱۶ آذر) را در تمام دنیا با نام روز جهانی هواپیمایی می‌شناسند. همین، بهانه‌ای دستمان داد تا قدم بگذاریم به داخل فرودگاه مشهد و سری بزنیم به داخل برج با جبروت آن، جایی که وقتی ما در داخل یک هواپیما با خیال راحت روی صندلی لم داده‌ایم، عده‌ای با استرس فراوان در حال هدایت کردن هواپیما‌ها هستند تا مبادا دو هواپیما با هم برخورد کنند.

برای آگاهی از آنچه در برج مراقبت می‌گذرد، محسن اسراری، مسئول روابط عمومی اداره مراقبت پرواز مشهد و سید وحید حسینی عطار، کنترلر رادار مراقبت پرواز فرودگاه مشهد. راهنمایمان بودند.

شیرین، مثل حس معلق ماندن بین آسمان و زمین

دورتادورمان را هواپیما گرفته است. یکی تازه عزم پریدن کرده و مسافرانش یکی یکی دارند از روی پلکان آن بالا می‌روند و یکی دیگر، دارد لحظه به لحظه ارتفاعش را کم و کمتر می‌کند تا بنشیند روی باند فرودگاه. لابه لای این حجم از نشست و برخاست‌ها کلی اتوبوس و ماشین حمل بار هم دارند به این طرف و آن طرف می‌روند.

سرچشمه چنین فضای پویایی که با کلی هیجان و حس خوب آمیخته شده معجزه‌ای است به نام سفر. آن هم سفری که می‌توانی به وسیله آن برای مدتی از زمین دل بکنی و پا به آسمان بگذاری. حالا، تمام این مسافر‌ها یا کنار سوغاتی هایشان کلی خاطره خوب هم گذاشته‌اند، یا منتظرند که لحظات جذاب جدیدی را برای خودشان بخرند.

پرواز کردن و معلق بودن یکی از معدود دفعاتی است که می‌تواند تجربه ماندن بین زمین و آسمان را به یک تجربه شیرین و دوست داشتنی تبدیل کند به ویژه وقتی خیالت تخت است که در کابین خلبان و داخل برج مراقبت یک عده با چشم‌های تیزبینشان نشسته‌اند و چهارچشمی حواسشان به تو و هواپیمایی که داخل آن نشسته‌ای هست.

یک صفحه سیاه با کلی عدد، رقم و خط و نشان

قریب به اتفاقشان از همان‌هایی هستند که از کودکی عشق هواپیما و پرواز بودند. همین رؤیاها، حالا پایشان را به اینجا کشانده و از آنها کنترلر‌های درجه یکی ساخته است که وظیفه مراقبت و محافظت از پرواز‌ها را بر عهده دارند. پشت سیستم هایشان نشسته‌اند و سرشان توی مانیتوری است که مانند یک صفحه هدف تیراندازی به دایره‌های گرد تقسیم شده و کلی نقطه رویش پخش شده است.

هر کدام از این نقطه‌ها و خط‌ها که انگار برای ما یکسان است، برای کنترلر‌ها یک دنیا حرف دارد و به همین دلیل هم چنان غرق بررسی هستند که کمتر متوجه حضور ما در اطرافشان می‌شوند.

راهنما برایمان توضیح می‌دهد و ما سعی می‌کنیم تمام حواسمان را به صفحه سیاهی بدهیم که پر است از عدد، رقم، خط و نشان و علامت و اختصار؛ از اسم مبدأ و مقصد هواپیما که به اختصار و مطابق با قواعد سازمان بین المللی هوانوردی مشخص شده گرفته، تا اینکه هواپیما نوعش چیست، سرعتش چقدر است، جهتش به کدام سمت می‌رود و هزار و یک اطلاعات ریز و درشت دیگر.

هرچه بیشتر دقت می‌کنیم کمتر می‌فهمیم. تنها آنجایی استرس را درک می‌کنیم که دو نقطه نزدیک به هم را نشانمان می‌دهد و می‌گوید: اگر کنترلر به خلبان این دو هواپیما فرمان ندهد، در کمتر از چند لحظه این دو هواپیما با هم برخورد می‌کنند. روبه روی کنترلر‌ها یک تلفن و میکروفون نیز قرار دارد که هرچند دقیقه یک بار جملاتی را به زبان انگلیسی بیان می‌کنند. با اینکه خلبان و کنترلر هر دو فارسی زبان هستند، اما باید با زبان بین المللی پرواز با یکدیگر سخن بگویند.

کنترل ترافیک هوایی یا جایی برای اینکه هواپیما‌ها با هم برخورد نکنند

بیشتر مردم فقط همین برج‌های بلند و کابین شیشه‌ای آن را می‌بینند و گمان می‌کنند که برج مراقبت و تمام وظایف آن در همین یک قسمت انجام می‌شود. در حالی که اینجا، فقط یک واحد از مراقبت پرواز است. واحد‌های دیگر لزوما در این کابین شیشه‌ای قرار ندارند، اما خدمات پیوسته‌ای را ارائه می‌دهند.

اگر دقیق‌تر بخواهیم بگوییم و از آن تعریف عامیانه «برای اینکه هواپیما‌ها با هم برخورد نکنند» بگذریم، واحد‌های مراقبت پرواز موظف‌اند تا ایمنی و سلامت پرواز‌ها را تضمین کنند و به جریان ترافیک هوایی سرعت ببخشند و طبیعتا هدف از این کار جلوگیری از سوانح هوایی است.

کنترلر‌ها باید با تکنیک‌ها و ابزار‌هایی که وجود دارد ترافیک‌های هوایی را کنترل کنند و مانع از برخورد هواپیما‌ها با یکدیگر شوند، چه بر روی زمین و چه بر فراز آسمان. هواپیما‌ها از همان زمانی که روی زمین موتورشان را روشن می‌کنند تحت کنترل واحد مراقبت پرواز قرار می‌گیرند تا زمانی که موتورهایشان را خاموش کنند.

حرکت‌های زمینی هواپیما از سوی یک واحد مراقبت پرواز به نام گراند انجام می‌شود و بعد از آن در زمان بلند شدن (تیک آف) و نشستن (لندینگ) واحد برج مراقبت کار حفاظت از پرواز را انجام می‌دهد. بعد از پرواز و قبل از نشستن نیز، در یک شعاع تعریف شده از فرودگاه مبدأ و مقصد واحدی وجود دارد به نام واحد تقرب (اپروچ) که هواپیما تحت کنترل آن قرار دارد.

سایر فضا‌ها و مسیر‌ها را نیز مرکزکنترل که در تهران قرار دارد کنترل می‌کند. واحد‌های مراقبت پرواز به جز برج کنترل دیدی روی پرواز ندارند و از تجسم سه بعدی و فضایی استفاده می‌کنند. دقیقا به همین دلیل یک کنترلر باید از ضریب هوشی بالایی برخوردار باشد تا بتواند این تجسم فضایی و محاسبات ریاضی و فیزیکی وابسته به آن را با دقت و ظرافت تمام انجام بدهد.

وقتی یکی از روی زمین هوایت را دارد

اینکه داخل هواپیما نشسته‌ای و می‌دانی که یک عده از آن پایین هوایت را دارند، حس خوبی به آدم می‌دهد. اما این امنیتی که ما آن بالا احساس می‌کنیم، نتیجه استرس و فشار فراوانی است که کنترلر‌ها دارند روی زمین آن را تحمل می‌کنند. شاید اگر کوچک‌ترین خبط و خطایی از جانب کنترلر‌ها سر بزند جان صد‌ها نفر از انسان‌ها به خطر بیفتد. دقیقا به همین دلیل مهم‌ترین چیزی که برای کنترلر‌ها اهمیت دارد هشیاری صددرصدی آنها و دقتشان در زمان کار است.

یک کنترلر زمانی که دارد پرواز‌ها را کنترل می‌کند باید تمام فکر و ذهنش معطوف به کار باشد. به همین دلیل باید از لحاظ روانی و جسمی نیز از سلامت کامل برخوردار باشد. از طرف دیگر، اما به دلیل تحمل این فضای کاری پر استرس، کنترلر‌ها به شدت در معرض بیماری‌های مختلف روحی و جسمی قرار می‌گیرند. چنانکه تا کنون چند نفر از کارکنان همین برج مراقبت به خاطر تجربه تلخ سکته مغزی و قلبی دیگر قادر به ادامه کار در این محیط نبوده‌اند.

با این حال، جالب است بدانید با تمام فشار‌های فکری که در این کار وجود دارد، هنوز کار در برج مراقبت پرواز به صورت رسمی و از جانب قوانین کشوری به عنوان مشاغل سخت شناخته نمی‌شود و ۳۰ سال زمان می‌برد تا یک کنترلر بازنشسته شود. اکنون شیفت کاری کارکنان برج مراقبت به صورت ۱۲ ساعت کار و ۴۸ ساعت استراحت البته آن هم به صورت گوش به زنگ است. (آنکال)

کوتاه از فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد

بیش از ۱۴ شرکت داخلی و ۱۶ شرکت خارجی به فرودگاه مشهدپرواز دارند

این فرودگاه دومین فرودگاه پر رفت و آمد کشور بعد از فرودگاه مهرآباد تهران است

فرودگاه مشهد رتبه نخست را از لحاظ تعداد پرواز‌های ورودی و خروجی روزانه در ایران به خود اختصاص داده است

تعداد پرواز‌ها با توجه به فصل و بازه‌های زمانی خاص متغیر است، اما به طور میانگین ببن ۲۰۰ تا ۲۵۰ پرواز طی روز انجام می‌شود

تعداد پرسنل کنونی واحد‌های مختلف مراقبت پرواز چه در قسمت ستادی و چه در بخش عملیاتی ۶۰ نفر است که در ۵ شیفت کاری و به صورت بیست وچهار ساعته فعالیت می‌کنند

تعداد کل مسافران داخلی و خارجی مشهد در طول سال ۲۵ میلیون نفر است

ظرفیت این فرودگاه به طور سالانه ۸ میلیون مسافر است

تا کنون هیچ حادثه پروازی به دلیل اشتباه کنترلر‌ها رخ نداده است

محسن اسراری؛ مدیر روبط عمومی و کنترلر رادار مراقبت پرواز فرودگاه مشهد

خوشبختانه در سال‌های اخیر سانحه‌ای که منجر به فوت یا صدمه شده باشد را نداشته‌ایم و این اتفاق، مرهون دقت کارمندان و کارکنان برج مراقبت پرواز، خلبان و سایر همکاران این حوزه است. مردم بدانند در شرایطی که پروازشان با تأخیر روبه رو یا لغو می‌شود، فقط و فقط به دلیل رعایت شرایط ایمنی و حفظ جان آن هاست.

امیدواریم با توجه به شرایط فعلی تحریم ها، در آینده نزدیک و البته با توجه بیشتر مسئولان و دست اندرکاران مربوط برای فراهم کردن هرچه بهتر شرایط، بتوانیم با اتکا به سیستم‌های پیشرفته تر، خدمات شایسته تری را به زائران و مجاوران حضرت رضا (ع) ارائه بدهیم و لغو پرواز‌ها و تأخیر آنها را به حداقل میزان خودش برسانیم، حتی در شرایط آب و هوایی نامناسب.

* این گزارش شنبه ۱۶ آذرماه ۱۳۹۸ در شماره ۲۹۸۷ روزنامه شهرآرا صفحه گردشگری چاپ شده است.